Στη Σύγχρονη Ψυχιατρική, το ζήτημα της συνέχειας ή της ασυνέχειας των ποικίλων ψυχοπαθολογικών καταστάσεων της παιδικής ηλικίας με αυτές της ενήλικης ζωής, δηλαδή η διαχρονική εξέλιξη της ψυχοπαθολογίας στη διάρκεια του κύκλου ζωής, αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο μελέτης. Στην προσπάθειά μας για τη βαθύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών της ενήλικης ζωής κρίνεται σκόπιμη η θεώρησή τους ως δυναμικής συνέχειας ομόλογων ή όχι διαταραχών της παιδικής ηλικίας (ομοτυπική ή ετεροτυπική συνέχεια) ή η συσχέτισή τους με υποκλινικά χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας, ή ακόμα και με πολύ πρώιμα ιδιοσυστασιακά χαρακτηριστικά (ταμπεραμέντο). Παρά το γεγονός ότι ο Kraepelin πολύ πρώιμα (1919) σημείωνε ότι οι πληροφορίες για τη συνολική πορεία της νόσου είναι τουλάχιστον το ίδιο σημαντικές για τη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση με την παρουσία ειδικών συμπεριφορικών χαρακτηριστικών, χρειάστηκαν πολλές και υψηλής ποιότητας προοπτικές μελέτες ώστε η αναπτυξιακή προοπτική να αναδειχθεί ως κατάλληλη, χρήσιμη αλλά και απαραίτητη στην αντίληψή μας για μια ψυχική διαταραχή.

Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης γίνεται κατανοητή η εξέλιξη διαταραχών με έναρξη στην παιδική ηλικία και ο τρόπος που αυτές προβάλλουν στην ενήλικη ζωή, όπως οι Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος ή η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας. Ταυτοποιούνται οι παρατηρούμενες διαφορές στην εκδήλωση της ψυχοπαθολογίας στη διάρκεια του κύκλου ζωής, όπου Π.χ. η κατάθλιψη εκδηλώνεται με σωματοποίηση στην παιδική ηλικία, παραπτωματική συμπεριφορά στην εφηβεία και υποχονδριακά συμπτώματα στους ηλικιωμένους. Γίνεται προσπάθεια να κατανοηθούν οι μηχανισμοί που οδηγούν στη μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή συσχέτιση μεταξύ διαταραχών και συμπτωμάτων-χαρακτηριστικών της παιδικής ηλικίας και των ψυχικών διαταραχών της ενήλικης ζωής, ή στην ασυνέχεια μεταξύ αυτών, όπως στη σχιζοφρένεια ή στις διασπαστικές συμπεριφορές και την αντικοινωνικότητα. Όπως αναφέρουν οι Maughan & Kim-Cohen, μπορούμε να διερευνήσουμε το πώς «η γενετική ευαλωτότητα του ατόμου αλληλεπιδρά με προγεννητικές ή μεταγεννητικές προσβολές, βάζοντας σε κίνηση βιολογικές και ψυχολογικές διεργασίες των οποίων οι επιδράσεις αθροίζονται κατά την ανάπτυξη του ατόμου ή ενεργοποιούνται από όψιμες αναπτυξιακές προκλήσεις». Έτσι, η έκθεση στο στρες του υπό διαμόρφωση και διαφοροποίηση εγκεφάλου έχει μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Το πρώιμο ψυχικό τραύμα που επισυμβαίνει κατά την κρίσιμη αναπτυξιακή περίοδο, με ανώριμο εισέτι τον νεοφλοιό και το μεταιχμιακό σύστημα, καθιστά τα παιδιά πιο ευάλωτα από ό,τι τους ενηλίκους στις επιδράσεις του στρες.

Ο τρόπος με τον οποίο μια συμπεριφορά ενός τύπου σε πρώιμη ηλικία μεταπίπτει σε κάποια άλλη διαφορετικού τύπου σε μεγαλύτερη ηλικία, δεν είναι πάντα ξεκάθαρος. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί κανείς να υποθέσει ένα υποκείμενο έλλειμμα που απλώς εκδηλώνεται διαφορετικά ανά ηλικία. Π.χ. η μετάπτωση των δυσκολιών στην ανάγνωση της παιδικής ηλικίας σε δυσκολία στην ορθογραφία στην ενήλικη ζωή μπορεί να αντανακλά ένα έλλειμμα στη γραπτή γλώσσα. Το ίδιο, αν και σε μικρότερο βαθμό, μπορεί να συμβαίνει για τη μετάπτωση της προεφηβικής αγχώδους διαταραχής στη μετεφηβική κατάθλιψη, ή της διαταραχής διαγωγής στη χρήση ουσιών. Πιο δύσκολα γίνεται κατανοητή η συσχέτιση κάποιων μη ειδικών χαρακτηριστικών της παιδικής ηλικίας, όπως τα ελλείμματα στην πρόσληψη της γλώσσας και στην κινητική ανάπτυξη.

Το παρόν τεύχος της «Ψυχιατρικής» περιέχει τα κείμενα των εισηγήσεων που έγιναν στο πλαίσιο Ημερίδας με θέμα «Ψυχικές διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας: Συνέχεια και ασυνέχεια στην ενήλικη ζωή» που πραγματοποιήθηκε την 26η Φεβρουαρίου του 2011 από τη Β’ Ψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ σε συνεργασία με την Α’ Ψυχιατρική Κλινική και την Παιδοψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ. Οι συγγραφείς προσπαθούν να εκθέσουν τον παραπάνω προβληματισμό έτσι όπως αυτός διαφοροποιείται σε συγκεκριμένες διαταραχές, εστιάζοντας σε σχετικά ευρήματα και μελέτες. Η προσπάθεια αυτή φωτίζει την κατανόηση του ψυχιάτρου ενηλίκων για την ψυχική διαταραχή, προσφέροντας μια διαστασιακή και διαχρονική προσέγγισή της.

Ελευθέριος Λύκουρας
Καθηγητής Ψυχιατρικής, Β’ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ,
Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν», Αθήνα
Προσκεκλημένος Επιμελητής της Έκδοσης

Βιβλιογραφία

• Hofstra MB, Van der Ende J, Verhulst FC. Continuity and change of psychopathology from childhood into adulthood: a 14-year follow-up study. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2000, 39:850–858
• Maughan B, Kim-Cohen J. Continuities between childhood and adult life. Br J Psychiatry 2005,187:301–303
• Reef J, van Meurs I, Verhulst FC, van der Ende J. Children’s problems predict adults’ DSM-IV disorders across 24 years. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2010, 49:1117–1124
• Rutter M, Kim-Cohen J, Maughan B. Continuities and discontinuities in psychopathology between childhood and adult life. J Child Psychol Psychiatry 2006, 47:276–295