Γιάννης Παπακώστας
(1941–2021)
Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Συχνά λέγεται η φράση «ουδείς αναντικατάστατος», ωστόσο υπάρχουν άνθρωποι που αφήνουν δυσαναπλήρωτο κενό στον χώ- ρο τους. Ένας τέτοιος Άνθρωπος ήταν ο Γιάννης Παπακώστας που έφυγε πριν λίγους μήνες. Όσοι είχαν την τύχη να συνεργαστούν μαζί του, και είναι πολλοί αυτοί, απολάμβαναν τις απέραντες γνώσεις του, το υπέροχο χιούμορ του και την πληθώρα των παροι- μιών, στις οποίες συχνά πυκνά κατέφευγε για να κάνει σαφέστερη τη διδασκαλία του. Διπλά τυχεροί όσοι βρίσκονταν στο στενό περιβάλλον του και αντάλλασσαν απόψεις. Ακόμα και αν δεν συμφωνούσαν, κέρδιζαν από τη μετριοπάθειά του, που σε οδηγούσε με ψυχοθεραπευτική μαεστρία να μειώσεις τις μεροληψίες σου και να απολαμβάνεις τις συζητήσεις μαζί του για διάφορα θέματα, ψυχολογικά, φιλοσοφικά και άλλα.

Ο Γιάννης Παπακώστας γεννήθηκε το 1941 και ήταν ο έκτος μεταξύ οκτώ αδελφών. Μεγάλωσε στην ορεινή Ναυπακτία, πήγε Γυμνάσιο στην Αθήνα και φοίτησε στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Πήρε την ειδικότητα του Νευρολόγου – Ψυχιάτρου στην Πανεπιστημιακή Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου. Το 1971 ξεκίνησε τη θητεία του στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, αρχικά ως ειδικευόμενος και στη συνέχεια ως πανεπιστημιακός βοηθός. Το 1975, μετά από επιτυχή δοκιμασία στις αμερικανικές εξετάσεις, ξεκίνησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Νέα Υόρκη. Εκεί είχε την ευκαιρία να εξειδικευτεί σε δύο βασικούς και συμπληρωματικούς τομείς: στη βιολογική ψυχιατρική, δίπλα στον καθηγητή Max Fink, κορυφαίο στον χώρο της υπολογιστικής ηλεκτροεγκεφαλογραφίας και ηλεκτροσπασμοθεραπείας, και συγχρόνως στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία στην οποία ολοκλήρωσε τη θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση. Το 1978 διορίστηκε Research Assistant Professor of Psychiatry στο Ψυχιατρικό Τμήμα της Ιατρικής Σχολής του πολιτειακού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1980 και διορίστηκε επιμελητής της Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής του Αιγινητείου Νοσοκομείου, υπό τη διεύθυνση του Κώστα Στεφανή. Συνέχισε να εργάζεται ως καθηγητής ψυχιατρικής μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Ο Γιάννης Παπακώστας ήταν ένας από τους εμβληματικούς καθηγητές στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. Στον κλινικό τομέα υπη- ρέτησε σε διάφορες δομές της Ψυχιατρικής Κλινικής και επί μία πενταετία ήταν υπεύθυνος του Τμήματος Βραχείας Νοσηλείας. Έναν χρόνο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (1981) δημιούργησε στο Αιγινήτειο το Πρόγραμμα Γνωσιακών Ψυχοθεραπειών, το πρώτο και μακροβιότερο πρόγραμμα εκπαίδευσης στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία, το οποίο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Το 2006 ίδρυσε και ηγήθηκε της Ελληνικής Εταιρείας Γνωσιακών Ψυχοθεραπειών.

Ο Γιάννης Παπακώστας έχει ένα πλουσιότατο συγγραφικό έργο δημοσιευμένο σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά που απλώνεται σε αρκετούς τομείς της Ψυχιατρικής. Ωστόσο, η συμβολή του στη διάδοση της Γνωσιακής Ψυχοθεραπείας αποτελεί τη μεγαλύ- τερη προσφορά του στην ελληνική ψυχιατρική κοινότητα. Όχι μόνο εκπαίδευσε εκατοντάδες ψυχιάτρους και ψυχολόγους, αλλά προίκισε την ελληνική βιβλιογραφία με δύο σπουδαία βιβλία. Το πρώτο με τίτλο «Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία: θεραπεία και πράξη» το 1994, ένα βιβλίο αναφοράς για την εκπαίδευση των ψυχοθεραπευτών και το δεύτερο, η ύστατη προσφορά του, με τίτλο «Η Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και το Τρίτο Κύμα» που ολοκληρώθηκε το 2021, αλλά δεν πρόλαβε να το πάρει στα χέρια του. Το βιβλίο αναφέρεται στις νεότερες γνωσιακές ψυχοθεραπευτικές στρατηγικές.

Η πολύπλευρη προσωπικότητά του φαίνεται και από την ενασχόλησή του με την ποίηση, στην οποία συνδύαζε την ευαίσθητη αποτύπωση του συναισθηματικού του κόσμου με οξυδερκή φιλοσοφικό προβληματισμό. Η ποιητική του συλλογή εμπνευσμένη από την αρχαιοελληνική γραμματεία, έχει τίτλο «Αλλημυθία» (2009). Ο θαυμασμός του στο Σίσυφο και το σισύφειο έργο αποτυπώ- θηκε στο βιβλίο «Ο μυθολογικός και ο αλληγορικός Σίσυφος» (2016).

Ο Γιάννης Παπακώστας είχε μια μεγάλη αγάπη για τη γνώση. Όλοι τον θυμόμαστε, χαμογελαστό, να κρατάει ένα βιβλίο ή ένα πρόσφατο άρθρο. Τη δίψα του για καινούργια γνώση, είχε το χάρισμα να την κάνει μεταδοτική. Φεύγοντας από μια συνάντηση μαζί του, κάτι καινούργιο υπήρχε να ψάξεις, να ερευνήσεις. Όλα ήταν αντικείμενο έρευνας, έλεγε χαρακτηριστικά: “don’t trust me, test me”. Και του άρεσε ιδιαίτερα να μεταδίδει αυτή τη γνώση στους μαθητές του με τους οποίους δεν κουραζόταν ποτέ να ασχο- λείται και πολλούς από τους οποίους στήριζε και προωθούσε επιστημονικά και επαγγελματικά με μια πατρική φροντίδα.

Ο Γιάννης Παπακώστας ήταν ένας άνθρωπος προσηνής, με ήπιο χαρακτήρα με τεράστια ευρυμάθεια, με εξαιρετικές διαλεκτικές ικανότητες, που χαιρόσουν να τον ακούς, και σου έδινε μια αφορμή για εξέλιξη. Η διαφωνία μαζί του ήταν μια εξερεύνηση, από την οποία κερδίζατε και οι δύο: εκείνος συζητούσε προσπαθώντας να προχωρήσει τη σκέψη του, αλλά είχε και την ικανότητααπό την οποία κερδίζατε και οι δύο: εκείνος συζητούσε προσπαθώντας να προχωρήσει τη σκέψη του, αλλά είχε και την ικανότητανα σε κάνει να γίνεσαι κι εσύ πιο διαλλακτικός και ανοιχτός. Αυτή ήταν η μεγάλη τύχη όσων τον είχαν κοντά τους. Γιατί ο Γιάννης Παπακώστας δεν ήταν απλώς ένας ευγενικός άνθρωπος, ήταν ένας ευγενής.

Όλα αυτά που αναφέρθηκαν δεν φιλοδοξούν να αποδώσουν μια λεπτομερή περιγραφή του Γιάννη, είναι μερικά ψήγματα γιανα του εκφράσουμε ένα μικρό μέρος της ευγνωμοσύνης μας έναντι της τεράστιας προσφοράς του και να επισημάνουμε ότι οΓιάννης Παπακώστας αφήνει δυσαναπλήρωτο, πολύ δυσαναπλήρωτο, κενό σε πολλά επίπεδα.

Οι φίλοι και συνάδελφοι,
Νίκος Βαϊδάκης
Γιάννης Ζέρβας
Γιάννης Μιχόπουλος
Αρτέμης Πεχλιβανίδης