Kατά την αρχαιότητα, oι ουσίες με ψυχοτρόπο δράση, υπνωτική, ναρκωτική, αναλγητική, κατασταλτική, διεγερτική και ευφορική, αξιοποιήθηκαν με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τις γνώσεις, τις επιδιώξεις και την κοινωνική θέση των ατόμων. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο βασικές κατηγορίες χρήσης. Παρατηρούμε τη φαρμακευτική-θεραπευτική χρήση, η οποία χαρακτηριζόταν από την ορθολογιστική τους προσέγγιση και συνδεόταν αποκλειστικά με τους αρχαίους ιατρούς. Στην αντίθετη πλευρά, παρατηρούμε τη χρήση τους από ανθρώπους εκτός του ιατρικού επαγγέλματος, είτε με σκοπό την ευφορία για την προσωπική ευχαρίστηση ή ως κομμάτι των θρησκευτικών τελετών και της μυθολογίας. Τα αρχαία ελληνικά ιατρικά συγγράμματα βρίθουν από συνταγές, παραθέτοντας ποικιλία φυτών, που αποτελούσαν τα κύρια συστατικά τους. Ολόκληρο το έργο του Πεδάνιου Διοσκουρίδη είναι αφιερωμένο στην παρασκευή φαρμάκων. Μπορούμε να αντλήσουμε πολλές πληροφορίες που αφορούν τις μεθόδους παρασκευής και τα φυτά τα οποία χρησιμοποιούνταν στη θεραπεία των ψυχιατρικών διαταραχών. Τα βασικότερα φυτά τα οποία αναφέρονται είναι ο Ελλέβορος ο Μέλας (Σκάρφη) και ο Λευκός, ο Μανδραγόρας, ο Υοσκύαμος, η Μήκων, ο Στρύχνος ο Μανικός και ο Υπνωτικός, ο Λίβανος και το Δορύκνιο. Η παρασκευή τους γινόταν με την προσθήκη και άλλων στοιχείων, κυρίως του οίνου, στον οπό των φυτών ή στα παράγωγα της επεξεργασίας τους. Η παρασκευή των φαρμάκων γινόταν με τις μεθόδους της αποξήρανσης, της άλεσης, της στύψης και του βρασμού των ριζών. Η λήψη γινόταν με διάφορους τρόπους, όπως στη μορφή χυμού, χυλού, λαδιού, αλλά και με εισπνοή των αναθυμιάσεών τους. Οι αρχαίοι Έλληνες ιατροί όπως ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Κτησίας και ο Αρεταίος ο Καππαδόκης έχουν αναφερθεί σε αυτές τις ουσίες, αναλύοντας τα διαφορετικά συμπτώματα που αυτές μπορούσαν να αντιμετωπίσουν και τους κινδύνους που επιφύλασσε η χρήση τους. Οι αρχαίοι Έλληνες ιατροί χρησιμοποιούσαν αυτά τα φάρμακα ως θεραπεία όχι μόνο στις ψυχικές, αλλά και σε πολυάριθμες περιπτώσεις σωματικών νόσων, καθώς τα περισσότερα επιδρούσαν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Έτσι, αξιοποιώντας την αναλγητική τους δράση τα χρησιμοποίησαν στην ανακούφιση των ισχυρών και χρόνιων πόνων, ενώ σε συνδυασμό με τις υπνωτικές τους ιδιότητες ήταν όπλα πρώτης γραμμής για την αναισθησία στις χειρουργικές επεμβάσεις και στους καυτηριασμούς. Η κατασταλτική τους επίδραση αποδείχθηκε κατάλληλη στην αντιμετώπιση της επιληψίας και των σπασμών ανεξάρτητα από την αιτία τους. Οι θρησκευτικές τελετές και η μυθολογία ήταν δύο ακόμη πεδία όπου η χρήση αυτών των ουσιών ήταν πολύ διαδεδομένη. Η ψυχοτρόπος, αλλά κυρίως η παραισθησιογόνος δράση τους, καθιστούσε τον άνθρωπο ανίκανο να ελέγξει τον εαυτό του, τη συνείδηση και τις πράξεις του. Αυτού του τύπου οι επιδράσεις ήταν συχνά το κεντρικό θέμα των μύθων, πράγμα που οδήγησε στη διαμόρφωση της έννοιας του μαγικού φίλτρου, όπως μας πληροφορεί ο Θεόφραστος.

Λέξεις ευρετηρίου: Ψυχικά νοσήματα, αρχαία ελληνική ιατρική, φάρμακα, μανδραγόρας, υοσκύαμος, στρύχνος.

Κ. Λάιος, Π. Λύτσικας-Σαρλής, Κ. Μανές, Μ.-Ε. Κονταξάκη, Μ. Καραμάνου, Γ. Ανδρούτσος (σελίδα 58)

Πλήρες άρθρο σε pdf (Αγγλικά)