Η τέχνη των εγκλείστων άρχισε να μελετάται από τους ψυχιάτρους στα τέλη του 19ου αιώνα με σκοπούς διαγνωστικούς, ενώ οι πρώτες μελέτες όπου το ενδιαφέρον είναι αισθητικό συναντώνται στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, με ψυχιάτρους όπως ο Ελβετός W. Morgenthaler και ο Αυστριακός H. Prinzhorn να δημοσιεύουν μελέτες πάνω σε έργα ψυχασθενών, έχοντας πλέον αισθητική θεώρηση. Οι εικαστικές δημιουργίες των ψυχικά ασθενών ανήκουν στην περιοχή εκείνη της τέχνης που στη διεθνή βιβλιογραφία συναντάται κυρίως με τον όρο Art Brut. Ο όρος “Brut” επινοήθηκε από τον J. Dubuffet, το 1945, για να περιγράψει την παραγωγή τέχνης από δημιουργούς που δεν διδάχτηκαν την ακαδημαϊκή τέχνη, δεν ανήκαν σε κανένα καλλιτεχνικό κίνημα και ήταν αδιάφοροι για μια δυνητική ταύτιση με τον θεατή ή τον συλλέκτη. Ο Γάλλος ζωγράφος και γλύπτης χρησιμοποίησε τον όρο για το όνομα του κινήματος που ίδρυσε και του οποίου κύριο κορμό αποτελούσαν τα έργα των ψυχικά ασθενών. Ο Dubuffet επηρεάστηκε ιδιαίτερα, όσον αφορά στην εικαστική του έκφραση, όπως άλλωστε και πολλοί δημιουργοί τόσο του εξπρεσιονισμού όσο και του σουρεαλισμού, από την τέχνη των ψυχικά πασχόντων. Όσον αφορά στο ελληνικό γίγνεσθαι, η σχέση της χώρας μας με την τέχνη αυτή ξεκινά το 1950, από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «Δρομοκαΐτειο», όταν ο καθηγητής Γ. Παμπούκης και ο Δρ Ν. Δρακουλίδης στέλνουν έργα ασθενών στη Διεθνή Έκθεση Ψυχοπαθολογικής Τέχνης που έγινε στο Παρίσι τη χρονιά εκείνη. Έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 υπήρχαν μόνον προϊόντα εργοθεραπείας. Η πρώτη σημαντική εμφάνιση καλλιτέχνη με ψυχική διαταραχή είναι αυτή του Ο. Κ με την ισότιμη συμμετοχή του στη Β΄ Biennale Νέων Καλλιτεχνών της Μεσογείου, το 1987, ενώ το 1994 είναι μία πολύ σημαντική χρονιά όσον αφορά στην παραγωγή τέχνης από ψυχικά πάσχοντες καθώς ιδρύεται η Μονάδα Πολιτιστικής Επικοινωνίας (ΜΠΕ) του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), η οποία στοχεύει στην παραγωγή αυθεντικών έργων που καταγράφουν την ψυχική πραγματικότητα των ασθενών και δεν μιμούνται έργα άλλων καλλιτεχνών. Όσον αφορά στην προβολή της τέχνης αυτής, σταθμό αποτελούν οι τρεις Πανελλήνιες Εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν το 1996, το 1997 και το 2001, η τελευταία μάλιστα υπό την αιγίδα της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, οι οποίες έφεραν σε επαφή τα έργα ασθενών-καλλιτεχνών διαφόρων ιδρυμάτων της χώρας μας με το ευρύ κοινό, αποσπώντας ιδιαιτέρως θετικά σχόλια τόσο από τον Τύπο όσο και από κριτικούς. Άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός της διάκρισης δύο ασθενών- καλλιτεχνών που συνεργάζονταν με τη ΜΠΕ, του Δ.Ζ. και της Α.Β., στα EUWARD του 2004 και του 2007, του Γερμανικού Ιδρύματος Augustinum, αλλά και του Γ.Μ. που πήρε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό της Very Special Art στην Αμερική. Δύο ακόμη σημαντικές στιγμές της προσπάθειας ανάδειξης της σχέσης Τέχνης και Ψυχιατρικής ήταν αφενός το 2004 με την Έκθεση Στην Άλλη Όχθη, στα πλαίσια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας και αφετέρου το 2005 όταν πραγματοποιήθηκε στο Χριστιανικό και Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, η Έκθεση με τίτλο Η Τέχνη κατά του Κοινωνικού Στιγματισμού, που οργανώθηκε από την Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία, την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία και μία ιδιωτική φαρμακευτική εταιρεία. Τέλος το 2011, και πάλι υπό την αιγίδα της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας εκτέθηκαν έργα της περίφημης Συλλογής Prinzhorn τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη. Με αυτόν τον τρόπο το κοινό, για άλλη μία φορά, ήρθε σε επαφή με έργα στα οποία καταγράφηκαν οι φόβοι, οι ανασφάλειες και οι δαίμονες που εμφωλεύουν στην ψυχή του κάθε ασθενούς-καλλιτέχνη, χωρίς ωστόσο οι δημιουργίες αυτές να αποτελούν μόνον κλινικές μαρτυρίες αλλά και έργα με αδιαμφισβήτητη καλλιτεχνική αξία.

Λέξεις ευρετηρίου: Τέχνη, ψυχιατρική, εκθέσεις, ψυχικά ασθενείς, εικαστική έκφραση.

Ε. Ρόσιου, Α. Ωρολογάς (σελίδα 349)

Πλήρες άρθρο σε pdf