Τα όνειρα (ενύπνια) απασχόλησαν ιδιαίτερα τον κόσμο στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, γι’ αυτό και κατείχαν εξέχουσα θέση στην κοινωνική, φιλοσοφική, θρησκευτική, λατρευτική, ιστορική και πολιτική ζωή εκείνων των χρόνων. Ως κύριος ρόλος τους αναγνωρίστηκε το γεγονός: θεωρούνταν οιωνοί και προφητικά σημεία για τα μελλοντικά γεγονότα της ιδιωτικής και της δημόσιας ζωής, πράγμα που τονίζονταν ιδιαίτερα όταν στοιχεία των διαδραματιζομένων κατά τη διάρκεια των ονείρων συσχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με τα εξελισσόμενα μελλοντικά γεγονότα. Γι’ αυτό άλλωστε θεωρούνταν σπουδαία η χρήση τους στη μαντική τέχνη, ενώ έδιναν τροφή για την ανάπτυξη των προλήψεων, της δεισιδαιμονίας και των λαϊκών δοξασιών. Η ιατρική ως επιστήμη και τέχνη που έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο, ήταν αδύνατο να αδιαφορήσει ή να μείνει ανεπηρέαστη από τα όνειρα, ειδικά μάλιστα κατά τους αρχαίους χρόνους, οπότε και είχε ιδιαίτερη διάδοση η ενασχόληση με αυτά. Στην αρχαία ιατρική τα όνειρα μπορούν να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τη θρησκευτική ιατρική όπου κατατάσσονται τα όνειρα που βίωναν οι πιστοί όταν κατέφευγαν στα μεγάλα θρησκευτικά-ιαματικά κέντρα, δηλαδή στα ιερά του Ασκληπιού (Ασκληπιεία) και του Αμφιάραου (Αμφιαράεια). Οι πιστοί έφταναν σε αυτά τα ιερά, υποβάλλονταν σε καθαρμούς και υφίσταντο την «εγκοίμηση», δηλαδή κοιμούνταν σε ειδικό χώρο, το εγκοιμητήριο, με σκοπό να έρθουν στον ύπνο τους σε επικοινωνία με τη θεότητα, τον Ασκληπιό ή τον Αμφιάραο, η οποία και θα τους πρόσφερε την ίαση ή θα τους υποδείκνυε τη θεραπεία. Υπάρχουν πολλές αναφορές για τις εμπειρίες που βίωναν οι πιστοί κατά την εγκοίμηση, οι οποίες όμως αν δεν πρόκειται για φαινόμενα αυθυποβολής, χαρακτηρίζονται ως προπαγανδιστικά στοιχεία από το ιερατείο κάθε ιερού, με στόχο τη διαφήμισή του. Στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσονται οι ειδικές αναφορές των αρχαίων Ελλήνων ιατρών στα συγγράμματά τους σχετικά με τα όνειρα, όπου γίνεται προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισής τους, η οποία όμως βασίζεται στους κανόνες της επιστήμης, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στους αρχαίους χρόνους. Μερικοί από τους σπουδαιότερους ιατρούς της αρχαιότητας αφιέρωσαν διάφορα κεφάλαια στο θέμα. Παρά τον διαφορετικό τρόπο που προσεγγίζει ο καθένας από αυτούς το συγκεκριμένο φαινόμενο, θα μπορούσαμε να εξαγάγουμε ως διαπίστωση κοινή για όλους, ότι πρόθεση και μέλημά τους ήταν να δώσουν μια ορθολογική απάντηση για τη δημιουργία και το περιεχόμενο των ονείρων, παραμερίζοντας οποιεσδήποτε δοξασίες μπορούσαν να προκύψουν. Ακόμη προσπάθησαν να ερμηνεύσουν με τον τρέχοντα επιστημονικό τρόπο τον συσχετισμό που θα μπορούσε να αναδειχτεί μεταξύ της ιστορίας που διαδραματίζονταν στα όνειρα και στα γεγονότα που συνέβαιναν στην καθημερινή ζωή. Επειδή ο ορθολογισμός ήταν το απόλυτο κριτήριο των ερμηνειών τους, για τον λόγο αυτό παρατηρούμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες ιατροί επικεντρώνονταν σε όνειρα και κυρίως στους εφιάλτες, τα οποία συσχετίζονταν κυρίως με σωματικά προβλήματα των ανθρώπων. Δηλαδή, γι’ αυτούς είναι στοιχεία νόσου και μαρτυρούν ότι υπάρχει κάτι παθολογικό στον ανθρώπινο οργανισμό, το οποίο έχει την αντανάκλασή του μέσα στο όνειρο. Θεωρούνται δηλαδή συμπτώματα μιας εκτροπής του οργανισμού που πρέπει εκείνοι να τη διαγνώσουν, ώστε να αποκαταστήσουν την ισορροπία στον ανθρώπινο οργανισμό.

Λέξεις ευρετηρίου: Όνειρα, αρχαιότητα, Ελληνική Ιατρική.

K. Λάιος, M.M. Μόσχος, E. Κουκάκη, E. Βασιλόπουλος, M. Καραμάνου, M.-Ε. Κονταξάκη, Γ. Ανδρούτσος - Πλήρες άρθρο (Αγγλικά)